Alvorens de leerlingen aan de opdrachten beginnen is het aanbevolen om een korte klassikale uitleg te geven over editieproblematiek. De opdrachten in deze les sluiten grotendeels aan op les twee over de middeleeuwse schriftcultuur.

Een facsimile-editie (of: fotomechanische herdruk) is een zo getrouw mogelijke heruitgave van een oorspronkelijk werk. Een facsimile-editie gaat verder dan een gewone getrouwe weergave van de tekst. Een facsimile-editie neemt ook materiële kenmerken van een editie over.

Facsimile-edities zijn in verschillende graden van nauwkeurigheid mogelijk: alleen de tekst correct overgenomen op het juiste formaat, of ook met de boekomslag perfect gekopieerd, of zelfs met de verschillen in de bladzijden overgenomen. Er zijn facsimile-edities van middeleeuwse perkamenten manuscripten, waarbij zelfs de onregelmatige vorm van elk blad werd overgenomen, en zelfs vlekken en andere onregelmatigheden werden gekopieerd.

De bedoeling van een facsimile-editie is om zo getrouw mogelijke kopieën van zeldzame edities voor een breed publiek ter studie ter beschikking te stellen.

Het maken van een transcriptie of diplomatisch afschrift (in druk: diplomatische editie) houdt in dat men zo dicht mogelijk bij het middeleeuwse voorbeeld probeert te blijven. De schrifttekens uit de bron worden overgezet in moderne drukletters; de middeleeuwse interpunctie wordt gehandhaafd, evenals de scheiding of het aaneenschrijven van (delen van) woorden; zelfs evidente fouten blijven onverbeterd. In een zogeheten kritische uitgave kunnen dergelijke zaken wel worden aangepast, maar de basis van al het editiewerk is het diplomatische afschrift: het gaat erom, eerst te weten wat er staat alvorens met aanpassingen kan worden begonnen.

Een probleem bij het transcriberen doet zich voor als van dezelfde grafemen (zeg: letters van het alfabet) verschillende vormvarianten (zogenaamde allografemen) voorkomen. Zo hebben de r en de s verschillende vormen, maar die worden in de transcriptie niet onderscheiden. In het diplomatisch afschrift wordt wel het onderscheid gehandhaafd tussen de 'pootjes-u' en de 'punt-v' als vormen van zowel de letter u als v (bijvoorbeeld in auonture en nv). Hetzelfde geldt het onderscheid tussen de twee vormen van de i: de verlengde i wordt weergegeven als een j (zowel siin als sijn komt voor). Het handhaven van de allografemenparen u/v en i/j heeft geen andere reden dan dat deze grafische vormen zich in de geschiedenis van het schrift tot zelfstandige letters hebben ontwikkeld.

In een groot aantal Middelnederlandse handschriften komen leestekens voor, zoals de punt, de dubbele punt, de punctus elevatus (dat is een hoog geschreven apostrof met daaronder een punt) en het vraagteken. Punten kunnen op verschillende posities staan: laag, in het midden, hoog. Daarbij kan wel degelijk sprake zijn van verschil in betekenis. In het diplomatisch afschrift wordt niet de waarde of functie van het middeleeuwse leesteken weergegeven, maar worden leestekens typografisch zo mogelijk nagebootst. In deze cursus doen zich in dit opzicht geen problemen voor.

Ook de punten die getallen markeren (bijvoorbeeld in .xx. voor het Romeinse getal XX) worden als zodanig overgenomen: de schrijfwijze van getallen wordt evenals de interpunctie typografisch geïmiteerd.

Vorige les hebben jullie geworsteld met het lezen van Middelnederlands en zelf ook geschreven. Jullie hebben gezien dat het niet altijd makkelijk is de goede letter te onderscheiden. Denk aan die corrupte tekst: als je als monnik even in slaap viel, ging er al een hoop mis. Maar door de eeuwen heen kan er nog veel meer veranderd worden aan zo’n tekst. Deze opdracht gaat over het ‘openbaar’/toegankelijk maken van zo’n tekst. Hoe kun je dat aanpakken en waarom? Laten zien powerpoint editieproblematiek.

Bij deze opdracht is het gebruik van internet aanbevolen, aangezien de leerlingen middels de eerste vraag hun onderzoeksvaardigheden trainen. Aanbevolen websites voor deze opdracht zijn:

De Koninklijke Bibliotheek over Beatrijs

Gezien de moeilijkheidsgraad van deze opdracht is het aanbevolen om deze opdracht door de leerlingen in tweetallen te laten maken.

Voor de tweede vraag van deze opdracht heeft u verschillende edities nodig van de Beatrijs. U kunt onder andere de versie van het Bulkboek nemen en de versie van Meder & Wilmink:

· Beatrijs. Een middeleeuws Maria-mirakel. Vertaald door Willem Wilmink, met een inleiding en een teksteditie door Theo Meder. (Nederlandse Klassieken) Amsterdam, 1995.

· Of bekijk de volgende site voor meer edities (DBNL)

Het op de juiste manier verzorgen van een editie is een hele klus. Zo moet je goed nadenken over waarom en of je iets verandert aan de tekst. Hoe pak je dit aan?

Stel je voor: je bent literatuurwetenschapper op de Universiteit  Utrecht. Je gaat samen met een collega een nieuwe editie maken van de Beatrijs.

Laat de leerlinge nadenken over de volgende zaken:

- Voor welke doelgroep verzorgen jullie een editie?

- Wat zijn de gevolgen hiervan voor de begrijpelijkheid van de tekst en de opmaak?

- Hoe komt dit naar voren in jullie editie?

Voorbeelden van edities vindt u in het antwoordmodel.

- U kunt de leerlingen een klein stukje van de tekst van Beatrijs over laten nemen eventueel met een creatieve opmaak en aanpassingen aan de tekst die hun verantwoording/doelgroep navolgt.

Laat de leerlingen een korte boekpresentatie geven van deze nieuwe uitgave van de Beatrijs waarin ze vertellen voor welke doelgroep deze editie geschikt is en waarom.